علاوه بر رویههای گمرکی کالاهای ورودی و صدوری که بیشترین حجم فعالیت را دارند، رویههای گمرکی دیگری نیز در قانون امور گمرکی و آیین نامه اجرایی آن احصاء شده است که اجمالا به تشریح آنها میپردازیم.
1- کالای مسافری
مسافران ورودی یا خروجی از قلمرو گمرکی موظفند کالای همراه خود را به گمرک اظهار نمایند. این اظهار به صورت شفاهی انجام میشود و چنانچه از طرف گمرک به آنها اظهارنامه کتبی مخصوص مسافری داده شود، باید آن را تنظیم و به گمرک تسلیم نمایند.
چنانچه مسافر اجناس خود را جاسازی کرده و به گمرک اظهار نکند و گمرک بر اثر بازرسی آن را کشف نماید مشمول مقررات قاچاق کالا خواهد بود.
در حال حاضر کالای همراه مسافر تا ۸۰ دلار در سال از پرداخت حقوق ورودی معاف میباشد و مازاد بر آن به شرط غیرتجاری بودن با اخذ حقوق گمرکی و دو برابر سود بازرگانی قابل ترخیص خواهد بود.
2- پیک سیاسی و بستههای پست سیاسی
2-1- پیک سیاسی، شخصی است که از طرف وزارت امور خارجه دولت متبوع خود دارای حکم و حامل نوشته های رسمی به عنوان سفارتخانه ها یا نمایندگی های آن دولت در کشورهای خارجی یا سازمانهای بین المللی است و یا حامل نوشته های سفارتخانه یا نمایندگی های مزبور به عنوان وزارت امور خارجه دولت متبوع خود و یا حامل نوشته های رسمی سفارت یا نمایندگی دولت خود، در یک کشور به عنوان سفارتخانه ها یا نمایندگی های دیگر همان دولت در کشور ثالث باشد.
پيك سياسي كه با رعايت شرايط مقرر اعزام مي شود مورد حمايت دولت جمهوري اسلامي ايران بوده و مأمورين لشكري و كشوري موظفند در مواقع ضروري براي حفظ و حراست پيك سياسي و بسته سياسي همراه وي مساعدت كامل نمايند.
2-2-بستههای پست سیاسی
بسته پست سیاسی عبارت است از بسته محتوی اسناد، اشیاء مورد استفاده رسمی و یا نوشته های رسمی دولتی، که به مهر وزارت امور خارجه یا نمایندگی های سیاسی دولت جمهوری اسلامی ایران یا دول خارجه مهر و موم و پلمب شده و عبارت «تسریع در ارسال پیک رسمی دیپلماتیک»
(EXPEDITION OFFICIELLE COURRIER DIPLUMATIQUE) و یا هر جمله دیگری که دارای همان مفهوم باشد روی آن نوشته و به وسیله پیک سیاسی حمل شود.
بستههای پست سیاسی در موقع ورود و خروج از مرز کشور از طرف دولت باز و بازرسی نمیشود.
۳- مرسولات پست بینالمللی
کیسههای پستی حاوی مرسولات پستی هنگام ورود به گمرکهای مرزی و ارسال به خارج در دفاتر مبادله پستی به وسیله گمرک، نظارت و مهر و موم و پلمب میگردد.
در صورتی که مرسوله پس از ارزیابی مشمول حقوق ورودی باشد، وجه متعلقه وصول و پس از انجام تشریفات مربوط به گیرنده تحویل میشود.
4- فروشگاههای آزاد
فروشگاه های آزاد فروشگاه هایی است که توسط بخش غیردولتی تحت نظارت گمرک در فرودگاه های بین المللی و سایر فرودگاه هایی که پرواز خارجی دارند و بنادر و مبادی زمینی دایر میشوند و اجازه داده میشود که در آنها کالاهای خارجی با معافیت از پرداخت حقوق ورودی و کالاهای داخلی، به مسافرین ورودی یا خروجی یا خدمه وسایل نقلیه ورودی و خروجی فروخته شود.
فروشگاه های آزاد پس از کسب مجوز از گمرک و سازمانهای ذیربط ایجاد میشود.
۵- وسایل نقلیه برای مقاصد تجاری
«وسایل نقلیه برای مقاصد تجاری» به شناور، وسیله نقلیه آبی خاکی (هاورکرافت)، هواپیما، وسایل نقلیه جاده ای و ریلی که در حمل و نقل بین المللی برای حمل اشخاص و کالا به صورت تجاری، مورد استفاده قرار میگیرد، به همراه مقدار متعارف لوازم یدکی، ملزومات و تجهیزات، مواد روان کننده و سوخت موجود در باکهای استاندارد که با این وسایل نقلیه حمل میشوند اطلاق میگردد. این اصطلاح شامل محفظه های حمل بار یا بارگُنج (کانتینر) نیز میشود
۶- رویه انتقالی
به انتقال کالاها تحت نظارت گمرک از وسیله حمل ورودی به وسیله حمل خروجی در محدوده یک گمرک که همان گمرک ورودی و خروجی از قلمرو گمرکی است رویه انتقالی اطلاق میشود. این انتقال به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم انجام میشود که وسایل حمل ورودی و خروجی همزمان یا با فاصله زمانی در محدوده یک گمرک حضور دارند تا عمل انتقال انجام گیرد
براي انتقال كالاهاي تحويل شده به وسيله نقليه ديگر و بارگيري آن، تحويل دهنده كالا بايد به صورت كتبي از گمرك و مرجع تحویل گيرنده درخواست صدور اجازه انتقال كرده و نسخه اي از اظهارنامه و رسيد انبار را به آن ضميمه نمايد و در اين صورت اجازه انتقال صادر و بسته ها به وسيله نقليه ديگر حمل و تحت نظارت مأموراني كه گمرك در ضمن صدور اجازه تعيين مي كند بارگيري گرديده و سپس اجازه حركت وسيله حمل توسط گمرک صادر خواهد گرديد.
۷- رویه کران بری (کابوتاژ)
کران بری (کابوتاژ) رویه ای است که بر اساس آن کالای داخلی از یک گمرک مرزی به گمرک مرزی دیگر در قلمرو گمرکی از راه دریا یا رودخانه های مرزی حمل میگردد. کالایی که از لحاظ نزدیکی راه با رعایت صرفه تجاری از یک نقطه به نقطه دیگر قلمرو گمرکی از راه های زمینی مجاز با عبور از خاک کشور خارجی و همچنین کالایی که از راه دریا یا رودخانه های مرزی به مناطق آزاد حمل میشود در صورتی که برای مصرف در این مناطق باشد نیز مشمول مقررات کران بری (کابوتاژ) میشود. در این موارد هرگاه کالای کران بُرد (کالای کابوتاژی) با وسایل نقلیه داخلی حمل شود وسیله نقلیه نیز تابع رویه کالای کران بُرد (کالای کابوتاژی) است
براي انجام تشريفات كالاي كران بري، صاحب كالا يا نماينده قانوني وي بايد اظهارنامه ضميمه شده به اسناد مالكيت كالا و مجوزهاي مورد نياز و تضمين لازم (در صورت تعلق) يا تعهد يا قيود ديگر را به گمرك تسليم نمايد.
آگاهی از جزئیات سایر رویههای گمرکی اهمیت ویژهای دارد و عدم توجه به الزامات قانونی آن میتواند مشمول مقررات قاچاق کالا گردد که در یادداشت «مصادیق قاچاق کالا» به تفصیل بیان شده است.
نویسنده: علیرضا بنی هاشم وکیل پایه یک دادگستری