«اراضی خالصه»
اراضی خالصه که از آن به عنوان املاک شاهی نیز نام برده میشود، شامل اراضی، باغات، مراتع و جنگلهایی بود که از املاک پادشاهان محسوب میگردید. این اراضی، پس از مشروطیت جز اموال دولت درآمد. النهایه، در این موارد، دولت نیز به منزله مالک خصوصی تلقی میشد.
واگذاری و فروش خالصجات، از جمله سیاستهای اصلاحات ارضی بود و قوانین مرتبط با آن در همین راستا، به تصویب رسید.
تاریخچه قانونگذاری اراضی خالصه
الف) در راستای تعیین تکلیف اراضی و املاک خالصه، لایحه قانونی فروش خالصجات در سال ۱۳۳۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
بر اساس ماده ۱ این قانون، وزارت کشاورزی مکلف گردید نسبت به فروش کلیه خالصجات اعم از قراء و مزارع و اراضی و قنوات دائر و بائر و مستغلات و ابنیه که ملک قطعی دولت میباشد، اقدام نماید.
بر اساس تبصره 3 ماده 2 این قانون، اراضی خالصه امیرآباد به دانشگاه تهران واگذار شد تا برای کوی دانشجویان مورد استفاده قرار گیرد. آیین نامه اجرایی این قانون در تاریخ 1336/08/21 به تصویب کمیسیونهای دارایی و کشاورزی مجلس رسید.
در این آیین نامه مقرراتی در خصوص فروش اراضی و باغات و عرصه اعیانیها، فروش اراضی به کارمندان دولت، فروش اراضی مزروعی، قراء و مزارع به کشاورزان، واگذاری اراضی باتلاقی و کویری و امور صندوقهای تعاون روستایی وضع گردید.
ب) در تاریخ 1346/04/20 قانون انحلال بنگاه خالصجات به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
بر اساس ماده 2 این قانون کلیه دهات و باغها و مزارع و اراضی مزروعی و مسلوب المنفعه و بائر و کویری و باتلاقی متعلق به خالصه و همچنین عرصه اعیان احداثی اشخاص در املاک خالصه واقع در خارج از محدوده شهرها با کلیه حقوق و دعاوی بنگاه خالصجات، به سازمان اصلاحات ارضی کل کشور واگذار شد.
سازمان اصلاحات ارضی مکلف گردید در مورد دهات و مزارع خالصه، طبق مقررات و قوانین اصلاحات ارضی عمل نموده و نسبت به عرصه اعیان اشخاص که مشمول قانون اصلاحات ارضی نیست، پس از ارزیابی توسط کمیسیون سه نفره، آن را به اقساط ۱۰ ساله به صاحبان اعیان بفروشد.
اراضی غیر مزروعی و عرصه اعیانی احداثی از طرف اشخاص در اراضی خالصه، باغات، مستغلات خالصه و منابع آب واقع در محدوده شهرها یا متصل به شهرها به سازمان مسکن واگذار شد تا حسب مورد آنها را به صاحبان اعیان بفروشد.
ج) «قانون تعیین تکلیف اراضی مزروعی و اعیان مستحدث از طرف اشخاص در دهات و مزارع خالصه» در تاریخ 1354/04/29 به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
در بند الف از ماده یک این قانون شرایطی جهت فروش اراضی خالصه به افرادی که تا تاریخ 1346/04/26 این اراضی را تصرف کرده باشند، مقرر گردید.
از آنجا که بعضی از متصرفین اراضی، از تعیین تکلیف وضعیت خود امتناع مینمودند به متصرفین اراضی مهلتهایی اعطا گردید تا نسبت به خرید عرصه خالصجات اقدام نمایند. در غیر این صورت وزارت تعاون و امور روستاها حقوق متصرفین را ارزیابی و ضمن خلع ید از ملک و انتقال آن به دولت، ارزش حقوق و اعیان را به صاحب حق نقداً پرداخت نماید.
در صورت وجود اراضی خالصه در محدوده املاک و تصرفات خود میتوانید جهت تعیین تکلیف آنها از خدمات وکلای گروه حقوقی شهرداد و کارشناسان مورد وثوق در حوزه اراضی و املاک، استفاده نمایید.
کلید واژه: خالصه- اراضی خالصه- بنگاه خالصجات- اصلاحات ارضی- فروش اراضی خالصه- فروش خالصجات- مزارع خالصه- صندوق تعاون روستایی- کوی امیرآباد دانشگاه
نویسنده: علیرضا بنی هاشم- وکیل پایه یک دادگستری